آفتابگردان

در این مقاله سعی نموده ­ایم تا به معرفی گل آفتابگردان که به عنوان یک محصول مهم کشاورزی شناخته شده و مرکز کشت آن در ایران، شهرستان خوی در آذربایجان غربی می­ باشد، بپردازیم. اهمیت این محصول در خوی تا جاییست که از آن با نام شهر آفتابگردان نیز یاد می ­شود.

گیاه آفتابگردان که با نام گل آذریون نیز شناخته می­شود، گیاهی است که نخستین بار در شمال و جنوب آمریکا رشد کرده است. عمر این گیاه در حدود ۸۰ تا ۱۵۰ روز است و معمولا به عنوان گیاهی یکساله شناخته می شود. ارتفاع این گیاه در حدود سه متر بوده و قطر مرکز آن در حدود ۳۵ سانتی متر می باشد. این گیاه بیشتر با گلبرگ هایی در رنگ های زرد، سفید و قرمز موجود بوده که در ایران بیشتر شاهد رنگ زرد آن می­ باشیم همچنین قدبلند، و نیز گلهای مقاوم، ساقه پرزدار و محکم، برگ های بزرگ و زبر از دیگر ویژگی های آن می­ باشد. دانه­ های گل آفتابگردان در رنگ های سیاه ، سفید و  طوسی موجود هستند که از نظر برخورداری از انواع ویتامین­ها هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند. این گیاه بطور متوسط در حدود ۱۰۰۰تا ۴۰۰۰ دانه می دهد و از حدود ۴۰۰۰ سال قبل در بیشتر نقاط جهان وجود داشته است. از زمانی که این گیاه وارد کشورمان شده تاریخ دقیقی در دست نیست ولی امروزه در اکثر شهرهای ایران این گیاه به وفور کشت می ­شود که می­ توان شهرستان خوی در آذربایجان غربی را مهمترین مرکز کشت و صادرات این محصول دانست.

معمولا گل آفتابگردان در انواع مختلفی یافت می­ شود ولی از میان انواع مختلف این گیاه می ­توان به دو نمونه آن که مشهورتر از سایر انواع هستند اشاره نمود. نوع اول آفتابگردان آمریکایی می ­باشد که دارای گل بزرگ و قدبلندی می­ باشد. نوع دوم معروف به آفتابگردان کوتوله است این نوع آفتابگردان علی رغم داشتن ارتفاع زیاد چون نسبت به سایر انواع، کوتاهتر است با عنوان کوتوله شناخته می­ شود.

برخلاف تصور بیشتر مردم در رابطه با جهت حرکت گل آفتابگردان، این گیاه بعد از بالغ شدن و رشد کامل دیگر جهت حرکتش با آفتاب تغییر نمی­ کند بلکه تنها زمانی که به رشد کامل نرسیده و نابالغ است هم جهت با خورشید حرکت می­ کند و زمانی که گل آفتابگردان بالغ شد جهت چرخشش به سمت مشرق است.

گل آفتابگردان همانطور که از نامش پیداست، علاقه زیادی به نور آفتاب داشته و در برابر گرما و نور مستقیم بسیار مقاوم است. از این رو برای اینکه این گیاه رشد خوبی داشته باشد، نیازمند اینست که در محلی پرنور کشت شود و به خاطر همین است که این گیاه مناسب مناطق گرمسیری بوده و باتوجه به مقاومت بالایش در برابر گرما و خشکی هوا می­ تواند در این شرایط بخوبی دوام آورده و رشد نماید. در صورتی که این گیاه را در برابرتابش مستقیم نور خورشید قرار دهیم شاهد رشد آن به بهترین شکل ممکن خواهیم بود.

آفتابگردان گیاهی است که دارای خواص دارویی بوده و در طب سنتی می­ توان از تمام قسمت های آن بعنوان دارو استفاده نمود. ا ز اسانس برگ های آفتابگردان می­ توان به جای میکروب­ کش و نیز از اسانس گل­ های آن برای کاهش فشارخون و همچنین بهبود زخم و بریدگی استفاده نمود. با توجه به اینکه دانه آفتابگردان حاوی چندین  ویتامین و عنصر موثر در سلامتی می­ باشد که این عناصر و ویتامین ها سبب جلوگیری از حمله قلبی، تصلب شریان ها، سکته، کاهش فشار خون، آرامش بخشیدن به اعصاب، و سلامت استخوان­ ها و نیز جلوگیری از ابتلا به سرطان می­ شوند، لذا در اکثر نقاط جهان علاوه بر منبع غذایی بعنوان یک منبع مهم درمانی نیز شناخته می­ شود.  می ­توان از ساقه این گیاه بعنوان مرهمی برای درمان زخم و بریدگی استفاده نمود. برای این منظور مغز ساقه را له نموده و بر روی زخم قرار می­ دهند این مرهم سبب بند آمدن خونریزی و در نتیجه بهبود سریع زخم می­ شود.

گیاه آفتابگردان برخلاف بسیاری از گیاهان به سهولت پرورش می­ یابد. این گیاه حتی می­ تواند در زمین­ه ایی که از نظر جنس خاک بسیار ضعیف هستند نیز بخوبی رشد نماید. بهترین خاک برای پرورش و نگه­داری از گل آفتابگردان خاک­ های زهکشی شده است.

وجود این گیاه در یک باغچه و یا مزرعه سبب جمع شدن انواع پرنده ­ها و سنجاب در آن مکان خواهد شد. حضور حیوانات در یک مزرعه آفتابگردان هم می ­تواند مفید باشد و هم مضر. اهمیت حضور این حیوانات در یک باغچه از این لحاظ است که می ­توانند آفت­ های موجود در آنجا را از بین برده و تعادل را برای باغچه به ارمغان بیاورند و مضر از آن جهت که این حیوانات با خوردن دانه ­های این گیاه سبب از بین رفتن آن و درنتیجه زحمات کشاورزی خواهند شد که به منظور تولید و برداشت دانه اقدام به کشت این گیاه نموده است. ولی در صورتی که هدف زارع از کشت این گیاه، زیبائی باغچه و یا موارد دیگر باشد، می ­­تواند با استفاده از حیوانات اقدام به دور نمودن آفت ها از آن نماید.

گیاه آفتابگردان تمایل بسیاری برای قرارگیری در مقابل نور آفتاب و گرما و همچنین خشکی دارد، ولی این موضوع به معنی این نیست که این گیاه نیازی به آبیاری ندارد، بلکه این گیاه نیز مانند سایر گیاهان نیازمند آبیاری منظم و دقیق است. آبیاری گیاه آفتابگردان بستگی به جنس خاک آن دارد و هرچقدر خاک آن خشک ­تر باشد، نیاز به آبیاری بیشتری خواهد داشت. و در صورتی که این گیاه در زمین مرطوب کشت شود، نیازمند آب کمتری خواهد بود. باید توجه داشت که تا زمانی که این گیاه هنوز به رشد کافی نرسیده است باید بطور مرتب آن را آبیاری نمود و زمانیکه به اندازه کافی رشد نمود به مرور از میزان آبیاری آن باید کاست. معمولا در زمینه ای خشک در طول سال چهار مرتبه و در زمین­ه ای مرطوب یک مرتبه آبیاری برای آن کافی است. باید توجه داشت که در صورت رسیدن آب کافی به آن، این گیاه از رشد بهتری برخوردار خواهد شد. در خصوص آبیاری این گیاه  باید حتما در نظرداشت که در حدود ۲۰ روز قبل از گلدهی گیاه و نیز ۲۰ روز بعد از آن نباید آن را بیش از اندازه آبیاری نمود. بخاطر برخورداری این گیاه از ریشه­ های عمیق این گیاه توانایی زندگی بدون آب را تا مدت زمان نسبتا زیادی دارد.

از دانه های آفتابگردان روغنی بدست می آید که اشباع نشده بوده و کاربرد فراوانی در صنایع غذایی و خوراکی دارد. امروزه در تمام کشورهای جهان از جمله ایران روغن بدست آمده از این گیاه ارزش غذایی بالایی داشته و معمولابه عنوان کره از آن استفاده می­شود. علاوه بر اینکه این روغن کاربرد گسترده­ای در مصارف خانگی از جمله سرخ کردن و پخت و پز دارد، کاربرد دیگری نیز دارد و می ­توان ازآن به عنوان خوراک دام استفاده نمود. بدین صورت که بعد از گرفتن روغن از دانه آفتابگردان، کنجاله آن برای مصرف غذایی دام­ها و طیور مورد استفاده قرار می­ گیرد.

این گیاه منبع ارزشمندی از شهد و گرده برای انواع زنبورها بوده و می­ تواند براحتی انواع زنبورها و بخصوص زنبورعسل را جذب خود نماید. اهمیت گل آفتابگردان برای زنبورعسل تا آنجاست که در صورت استفاده از مواد شیمیایی به جای موادطبیعی در کشت آن، این گل حاوی گرده ­های مفید برای زنبورها نخواهد بود و به همین علت است که باید سعی نمود در کشت این گیاه از مواد طبیعی استفاده کرد.

گیاه آفتابگردان یک خاصیت ویژه و عجیب دارد و آن توانایی سم­زدایی نمودن خاک است. هرقدر تعداد گل­ های آفتابگردان کشت شده در یک باغچه و یا مزرعه بیشتر باشد، به همان میزان آلودگی خاک آن زمین نیز کمتر خواهد بود بطوریکه اگر در باغچه ­ای گل آفتابگردان کشت شود، تمامی سموم موجود در خاک باغچه اعم از مواد شیمیایی و فلزات سنگین مانند منگنز، آرسینک، مس، کرومیوم، کادمیوم و زینک و حتی مواد سمی حاصل از یک رویداد هسته ­ای جذب این گیاه خواهند شد و در نتیجه خاک سالم ­تر خواهد شد.

امروزه با اعمال اصلاحات ژنتیکی بر روی دانه­ های آفتابگردان، این گیاه، گل­ های بهتر و مرغوب تری تولید می­ کند که این گل ­ها توانایی مقاومت در برابرانواع آفت­ ها را داشته و نیز مرغوبتر از نمونه­ های اصلاح نشده می­ باشند.

بدلیل جایگاه بالای این گیاه در عرصه­ های مختلف غذایی و دارویی، نیاز به کشت این محصول در هر زمان بیش از پیش احساس می­ شود. امید است کشاورزان با آگاهی از خواص و ویژگی­ های فراوان این محصول اقدام به کشت آن به صورت انبوه ­تر در تمام نقاط کشور نمایند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دیدگاه شما