این بنا را برای شما ساخته ایم ...

از آنجایی که بسیاری از مشکلات اجتماعی نتیجه رفتار و تعامل انسان با محیط است، رویکرد اولیه به حل یا بهبود این مشکلات اجتماعی توسط تلاش در راه تغییر رفتار انجام می گیرد. در نتیجه ارزش ­ها، تمایلات، شناخت و متغیرهای تاثیرگذار در آن و دانستن علت­ های رفتار محیطی در تلاش برای تغییر رفتار و پیدا کردن راه­هایی برای تغییر رفتارهای مخرب محیطی و مدیریت، مؤثر است. همین طور استفاده از روانشناسی، در طراحی و خلق مکان ­های ایده ­آل توسط معماران و طراحان مؤثر است. تفکر کلی در پژوهش حاضر، بر مبنای بررسی آسیب ­ها و برطرف کردن آنها برای خلق فضای جدید صورت گرفته است. شهر در قالب هویت­ های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی یک سازمان پویا و یک رهیافت چندوجهی است که به عنوان مرکز توسعه­ ی همه جانبه باعث بسط احساس امنیت و ارتقاء حس هویت و تعلق اجتماعی درجامعه می­ شود. عوامل اجتماعی مانند پیوندهای اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، همبستگی و بر ارتقاء حس هویت و تعلق اجتماعی مؤثرند.

مجموع مطالعات صورت گرفته در این مقاله، به طور خاص نشان دهنده اثر طراحی محیط در بهبود کیفیت و عملکرد فضا می­ باشد. به منظور دستیابی به اهداف ذکر شده، در ادامه، مروری بر تحقیقات صورت گرفته می پردازیم.

واژگان کلیدی: طراحی داخلی، طراحی مرکز تجاری، تعامل اجتماعی، طراحی معماری.

۱- مقدمه:

از اساسی­ترین اصولی که همواره در جامعه شهری مطرح بوده، تقویت کیفیت ارتباط عمومی و تقویت روابط مؤثر میان آنان در زمان مواجهه آنان با یکدیگر در شهر است؛ تعامل اجتماعی و مؤلفه­ های آن، یکی از عواملی است که همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در این رساله به وجود آن در یکی از مکان ­های شهری که تحت عنوان مراکز تجاری شناخته می­ شوند، پرداخته خواهد شد ( عموئیان، ۱۳۹۴، ۲).

امروزه مراکز تجاری که حالت تفریحی، سرگرمی و اوقات فراغت نیز داشته باشد توجه زیادی را به خود جلب کرده ­اند. از این رو باید این مراکز با نیازهای روز مطابقت داشته باشند که لازمه آن شناخت مقتضیات حال حاضر می ­باشد. البته باید متذکر شد که به علت شرایط خاص زمان نباید از جنبه  اجتماع پذیری و افزایش ظرفیت تعامل پذیری در این اماکن غافل شد. در واقع نگرش به مجتمع ­های تجاری به عنوان فضایی عمومی و محیطی برای تعاملات اجتماعی برای مخاطبان اهمیت زیادی برای جلب توجه به مباحث کیفی و به ویژه کیفیت فضایی دارد( رضایی، ۳۵، ۱۳۹۱).

از آنجا که بسیاری از مشکلات اجتماعی نتیجه رفتار و تعامل انسان با محیط است، رویکرد اولیه به حل یا بهبود این مشکلات اجتماعی توسط  تلاش در راه تغییر رفتار انجام می ­گیرد. روانشناسی باید به خوبی درموقعیت رفتار خطرناک محیطی قرار گیرد تا در زمان لازم تغییرات را انجام دهد. البته تا آنجایی که رفتار تحت تاثیر دانش ها، باورها و نگرش­ ها است. درنتیجه ارزش ­ها، تمایلات، شناخت و متغیرهای تاثیرگذار در آن و دانستن علت­ های رفتار محیطی در تلاش برای تغییر رفتار و پیدا کردن راه­هایی برای تغییر رفتارهای مخرب محیطی و مدیریت مؤثر است. همینطور روانشناسی در طراحی و خلق مکان ­های ایده ­آل توسط معماران، طراحان، نقشه کشان مؤثر است.(Porteous- 1977)

۲- بیان مسئله:

فضای داد و ستد همواره رکن اساسی درساختار کالبدی شهرها بوده است و بازارهای سنتی همواره به عنوان قسمتی ازنمود فرهنگی شهرها و قوم ­های مختلف مطرح بوده­اند. اهمیت بازارها درگذشته ­ای نه چندان دور نه تنها به دلیل داد و ستد و انجام معاملات بلکه به دلیل نقش این عملکرد درشکل­دهی به تعاملات اجتماعی، برخوردهای روزانه و شکل­ گیری در رفتارهای اجتماعی شهروندان می ­باشد. از این رو بازار با کالبد سنتی آن تنها عملکرد اقتصادی نبوده بلکه به موازات آن کارکردهای مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را به عهده داشته است ( واحد پور، ۱۳۹۳، ۳).

مراکز تجاری امروزه با توجه به تغییر نوع عرضه کالا به مشتری تغییرانی اساسی نسبت به بازار داشته است. مبلمان و تجهیزات، تنوع مصالح، نوع ارائه خدمات و تمامی عواملی که درجذب مشتری و رقابت و کسب درآمد تاثیرگذار باشد درمعماری داخلی مراکز تجاری د­رنظر گرفته می-شود. با ساماندهی عناصر و عواملی همچون ویترین، موسیقی، انعطاف پذیری، آسایش حرارتی، فضاهای ارتباطی، فضاهای تفریحی و راهکارهای تبلیغاتی می­ توان موجبات افزایش میزان مراجعه کنندگان و فروش و همچنین ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی افراد را فرآهم آورد(فیض آبادی، ۹، ۱۳۹۳).

۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:

درعصر رقابت بین مراکز تجاری متعدد، فروشندگان بیشترین تلاش را برای ماندن در شرایط رکود و صعود اقتصادی انجام می ­دهند. آن­ها علاوه بر حفظ مشتری­ های وفادار، باید به دنبال شناسایی و جذب مشتریان تازه جهت توسعه فروش باشند از این رو دراین پژوهش در پی عوامل مؤثر جهت زنده نگه داشتن فضای مرکز تجاری میلاد نور به منظور افزایش و تکرر مراجعات می باشیم. همچنین از آنجا که مراکز تجاری زیرشاخه­ ای از فضاهای عموم­ی شهری می ­باشند، فراهم سازی پویایی درآن­ها که از یک سو مکانی اقتصادی و از سوی دیگر مکانی برای تجلی جنبه­ های پنهان فرهنگ مردم می­ باشند، ضروری به نظر می ­رسد. زیرا امروزه زندگی مدرن و شهرنشینی سبب کم رنگ شدن تعاملات اجتماعی و کاهش میزان شرکت پذیری افراد در فعالیت ­های اجتماعی شده که این امر خود منجر به وجود آمدن مشکلات جبران ناپذیری در شهرهای معاصرمان شده است.

۴- جنبه جدید بودن و نو آوری درتحقیق:

پژوهش و طراحی بنایی تجاری با توجه به معماری داخلی و رفتارشناسی کاربر چندان مورد بررسی قرار نگرفته است. دراین پژوهش تلاش شده است که با تاکید بیشتر بر تعامل دو رشته علوم رفتاری و معماری داخلی در پی یافتن روابطی بین کیفیت­ های فضایی و مفاهیم اجتماعی از جمله اجتماع پذیری درمراکز تجاری گامی برداشته شود. از آنجا که این مساله بیشتر در زمینه مراکز فرهنگی و مسکونی که برای شکل گیری رفتارهای جمعی شکل می­گیرند بررسی شده و در زمینه تجاری مورد بررسی و طراحی مناسب قرار نگرفته است، برای دستیابی به تاثیر مؤلفه ­های کالبدی و فعالیتی محیط ساخته شده بر میزان اجتماع پذیری و شکل گیری تعاملات اجتماعی، به بازبینی و بازطراحی مراکز تجاری جدید پرداخته خواهد شد.

۵- اهداف مشخص تحقیق:

۱-۵.اهداف اصلی

– افزایش سطح مراجعات به مراکز تجاری از طریق ارائه راهکارهایی در طراحی فضای داخلی و ایجاد جذابیت برای حضور و ماندگاری مراجعین درفضا

– ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی درمراکز تجاری از طریق توجه به طراحی داخلی اینگونه فضاها

۲-۵. اهداف فرعی

– استفاده از عناصر معماری داخلی (رنگ، نور، بافت، فرم و …)برای طراحی محیطی پویا

– تعریف الگوی بهینه برای افزایش کیفیت مطلوب در سایر کاربری ­های مشابه

– خلق فضایی مهیج و دعوت کننده برای استفاده کاربران

– تعریف مفاهیم کاربردی و روانشناسی درمحیط با استفاده از آیتم­هایی که تامل کاربران را برانگیزد.

۵-۳.اهداف کاربردی، نام بهره وران

عموم جامعه درتمامی رده ­های سنی

۶- سؤالات تحقیق:

– با اعمال چه تغییراتی درطراحی داخلی می­ توان تاثیراتی که فضای داخلی بر مخاطب می ­گذارد را در راستای هدف افزایش سطح مراجعات به مرکز تجاری هدایت نمود؟

– درفرآیند طراحی داخلی درنظر گرفتن چه سیاست گذاری­ های جدیدی می ­تواند منجر به ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی درمراکز تجاری گردد؟

۷- فرضیه­ های تحقیق:

– به نظر می ­رسد که می ­توان از طریق ارائه راهکارهایی درجهت بهبود طراحی فضاهای داخلی همانند فرم مناسب جداره­ ها و انعطاف پذیری آنها، تناسبات بصری و نفوذپذیری به منظور افزایش سطح مراجعات و ماندگاری مشتری قدم برداشت.

– به نظر می رسد که می­ توان با نمودهای متنوع طراحی داخلی، همچون افزایش خوانایی فضا، پویایی فضاهای داخلی، دسترسی مناسب فضاهای ارتباطی عمودی و افزایش احساس امنیت منجر به ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی مراجعه کنندگان شد.

۸- تعریف روابط اجتماعی

زندگی اجتماعی صحنه تجلی انواع ارتباطات و تعاملات اجتماعی میان افراد است؛ افرادی که عقاید گوناگونی دارند و به منظور تحقق اهداف موقعیت اجتماعی، ضروری است بتوانند اندیشه­های خود را با دیگران مبادله و چشم­انداز دیگران را درک کنند و به بیانی دیگر به نحو معنی داری با یک دیگر ارتباط برقرار کنند. دراین راستا نظر بر این است که ارتباط مطلوب، بنیاد روابط اجتماعی موفقیت آمیز درحوزه­های شخصی و حرفه­ای است. افراد در تعامل اجتماعی خود بیش از آن که از کلمات بهره گیرند، از ارتباطات غیرکلامی و پیراکلامی استفاده می ­کنند. به بیانی دیگر عمل برقراری ارتباط دربردارنده ارتباط کلامی، غیرکلامی، و پیرازبانی است که محتوای پیام را با گزینش و آرایش کلمات انتقال می­دهد. برای آنکه ارتباط به نحو مؤثری برقرار شود، افراد باید بتوانند از سه حیطه فوق برای انتقال صریح و روشن پیام خود به دیگران استفاده کنند؛ ضمن اینکه بتوانند پیام­های ارسالی را به طور دقیق دریافت و درک کنند(Windle &  warren- 2011)

براساس آنچه به اختصار در باب اهمیت سهم ارتباطات غیرکلامی در کنش متقابل اجتماعی اشاره شد، در ادامه بحث، عنوان مزبور را ضمن تحلیل زیرساخت­ های نظری آن در حیطه جامعه شناسی و روان شناسی اجتماعی، بررسی خواهیم کرد.

۹- کنش متقابل اجتماعی

۱-۹. زیرساخت­ های نظری جامعه شناسی

دو نظریه جامعه شناسی پدیدارشناختی و روش شناسی مردمی ادموند هوسرل، آلفرد شوتز و هارولد گارفینکل که هر دو حیطه علائق مشترکی به دنیای اجتماعی دارند و بر پایه تعاریف اجتماعی بنا شده ­اند، توضیح می دهند که چگونه کنش­گران موقعیت اجتماعی را تعریف و براساس آن تعاریف عمل می ­کنند. کنش­گران صرفا ظرف ­های منفعلی محسوب نمی ­شوند بلکه خالقان فعال عرصه اجتماعی ­اند.

براساس پژوهش­ های صورت گرفته در روش شناسی مردمی گارفینکل، افراد فقط می ­توانند با آگاهی از زمینه اجتماعی، که در خود کلمات ظاهر نمی­ شود، معنای آنچه را در گفت و گو بیان شده است دریابند. در این نظریه به اهمیت انتظارات زمینه ­ای که گفت­گو­هایمان را با آن سازمان می دهیم، تاکید شده است( گارفینکل، ۳۴، ۱۹۶۳).

مضمون مشترک همه تفسیرهای جامعه شناختی به دست آمده از نظریات آلفرد شوتز هم در حیطه جامعه شناسی پدیدار شناختی این است که فرد کنش­گر واقعیت اجتماعی را می­ سازد (Hustin & Humhun- 1975)

۱۰- زیرساخت­های نظری روان شناسی اجتماعی

حیطه ” ادراک اجتماعی” درباره آگاهی فرد از رفتارهای دیگران، که از انگیزه ­ها یا نگرش­های آنان به ذهن متبادر می­ شود، در روان شناسی اجتماعی مطرح شده است. به بیان دیگر این مفهوم به فرآیندی دلالت دارد که از طریق آن ما سعی می کنیم دیگران را بشناسیم و درک کنیم. دریافت­های حوزه ادراک اجتماعی ازاشخاص، موقعیت­ها و رفتار نشئت گرفته است. در این راستا پژوهش گران به بررسی این امر می پردازند که چگونه ادراک کنندگان رفتار فرد دیگر را توصیف و تحلیل می­کنند. به این ترتیب، می­توان دید چگونه افراد توصیفات خود را از دیگران در قالب برداشتی منسجم درباره آن­ها یکپارچه می کنند( Brehm et al-1993)

۱۱- فضای فرهنگی و ماهیت جمعی آن

فضاهای عمومی امروز، فضاهایی هستند که این قلمروها به مکان­ ها و محیط زندگی اجتماعی اطلاق می­ شوند. این قلمرو­ها به عنوان میدانی برای رفتار و نمایش، زمینه ­ای مشترک و خنثی برای تعامل اجتماعی، اختلاط و ارتباط و به عنوان مرحله ­ای برای معرفت اجتماعی، پیشرفت شخصی و تبادل اطلاعات عمل می­ کند. ( کارمونا و دیگران، ۲۷ و ۲۴).

بناها و فضاهای عمومی باید از منظر اجتماع پذیری مورد ملاحظه قرار گیرند، مطالعات نشان می ­دهد فضاهای عمومی زمانی می­توانند به خوبی پاسخگوی نیازهای مردم باشند که آنالیزهای اجتماعی درجهت تکمیل فرآیند طراحی آن­ها انجام شده باشد(Marcus & Francis- 1998)

۱۲- مفهوم اجتماع پذیری

هال(۱۷۷۹) به منظور مطالعه تعاملات جمعی درفضا مفاهیمی همچون اجتماع پذیری را مورد مطالعه قرار داده است، در مطالعه  محیط به دو دسته محیط ­های اجتماع پذیرا و محیط ­های اجتماع گریز دسته بندی شده اند( لنگ، ۱۲۸۱، ۵۲) محیط ­های اجتماع پذیر موجب تشویق و ترغیب رفتتارهای اجتماعی و جمعی می ­گردند و محیط­ های اجتماع گریز تعاملات را کم می ­نمایند.

استفاده از واژه ­های فضاهای اجتماع پذیر ” فضاهای اجتماع دوست”، ” فضاهای گرد هم آورنده با ” اجتماع گریز یا فضاهای پراکنده کننده، بیانگر کیفیات فضایی است که مردم را دور هم جمع می ­آورد یا از هم دور می­ کنند( Osmand- 1957)

۱-۱۲.  مؤلفه ­های اجتماع پذیری

 ایجاد فضای عمومی که پذیرای افراد مختلف باشد باید دارای عوامل زیر باشد:

۱- تامین قلمرو، امنیت، ساختار منسجم، تداوم، خوانایی و قابل پیش بینی بودن فضاها

۲- وجود تسهیلات، شور و هیجان محیطی که مستلزم وجود ابعادی چون پیچیدگی و رمز آلودگی، آموزش، گوناگونی و تضاد، انتخاب خلوت و دل بستگی در فضاست.

۴- تعاملات اجتماعی(Montero Avila-2001)

براساس پژوهش ­های انجام شده عوامل فوق در دو دسته کلی عوامل« کالبدی» و « فعالیتی» قرار می­ گیرند. عواملی که بر بعد کالبدی تاکید می­کنند چون تامین خلوت، قلمرو، خوانایی، آسایش و امنیت هستند و عواملی همچون تجارب محیطی، حضور و تعاملات اجتماعی بر بعد فعالیتی فضا اشاره دارند( دانشپور، ۱۳۸۹، ۹۱)

الف) مؤلفه­های کالبدی: بسیاری از پژوهش­ های اخیر رابطه مشخصه­ های کالبدی فضا و تعاملات جمعی را محور خود قرار داده ­اند. محور این پژوهش ­ها بر این است که در محیطی فضای کالبدی به مثابه سامانه ­ای فضایی عمل می­کند و مشخصه­ های این سامانه فضایی بر تعاملات جمعی کاربران مؤثر است( Pasalaf-2003)

۲-۱۲. اهمیت اجتماع پذیری فضاها

اهمیت اجتماع پذیری فضا به حدی است که بسیاری از نظریه پردازان ادعا دارند که دل بستگی به مکان نه تنها توسط وجوه فیزیکی در یک مکان تقویت می­شود بلکه کیفیت تعاملات اجتماعی درمکان نیز بردل بستگی به مکان مؤثر می ­باشند. تعامل اجتماعی با یکدیگر و مشاهده فعالیت­های مردم، با به وجود آوردن زمینه­ های اجتماعی شدن و اجتماع پذیری به رشد فردی انسان کمک می ­کند.

 امروزه این وابستگی­ ها به طور چشم گیری درکلان شهرها به علل مختلفی همچون ورود تکنولوژِی ­های نوین ارتباطی و فاصله زیاد محل سکونت و محل کار، ناپایداری و گذرا بودن ارتباطات مردم با یکدیگر، مهاجرت و ناپایداری اقامت در یک محله یا از بین رفته است(pooll-2012)

لنگ اشاره می­کند که از دید متخصصان حرفه­ای در هر یک از زمینه­ های طراحی محیط، عرصه عمومی از دو جزء تشکیل می­شود:

۱- جزء اول با عناصر عمومی محیط کالبدی مصنوعی و طبیعی

۲- جزء دوم چگونگی تصمیم گیری ­های جمعی توسط دولت در چارچوب  ساز و کار براساس قانون اساسی هرکشور را در برمی­ گیرد.

 وی سپس با تاکید برعرصه عمومی کالبدی اشاره می کند که عرصه عمومی الزاما با املاکی که درمالکیت عمومی است یکی نخواهد بود. وی جزء اول را عرصه عمومی کالبدی و جزء دوم را عرصه عمومی تصمیم گیری نام می­ نهد.

در این تعریف ازعناصر تشکیل دهنده عرصه عمومی نقش دو عنصر اساسی کالبد به عنوان عنصرعینی فضا و فعالیت به عنوان عنصری که ارتباطی فراتر از محدوده کالبدی داشته و به عناصر بالا دست مؤثر درفضا متصل می ­شوند را به وضوح می­ توان مشاهده کرد درجامعه­ای که حق مالکیت عمومی مقدس شمرده می­شود و هر فرد حق دارد و آزاد است که آنچه را می­ خواهد بسازد، عرصه عمومی و فضاهای باز عمومی یعنی فضاهایی که عموم مردم حق ورود به آن را دارند به یک معنی استناد دارند(carmona-2003).

۱۳- قرارگاه رفتاری واحدی برای تحلیل محیط و طراحی

یکی از اصلی­ترین دلایل ایجاد توسعه شهرها، بنای ساختمان­های فضاهای باز شهری و زیرساخت­ های شهری تامین فعالیت ­های جاری و بالقوه انسان است. نیاز به بقاء، نیاز به احترام و عزت نفس و پاسخگویی به نیازهای شناختی ازجمله مسائل مورد نظر طراحی است. یکی از مهم­ترین تحولات علوم رفتاری که  در حرفه طراحی آثار زیادی داشته است، به وجود آمدن رشته ­ای به نام روان شناسی اکولوژیک توسط راجر بارکر و همکارانش بوده است (lang-2005 )

نظریه پردازان هر یک به نوبه خود خلق فضاهای جدید در مجتمع­ های تجاری را عنصری مهم درطراحی معاصر می­ شمارند که باعث ایجاد بهتر تعاملات فکری و اجتماعی می­ شود. هر نوع ارتباط بصری می­ تواند مفید و قابل توجه باشد.

 ۱۴- محیطی که در آن مردم برنامه_­ها و فعالیت ­های خود را انجام می ­دهند، برخوردار از روابطی دو سویه است. افراد محیط را متاثر می­ نمایند و محیط افراد را تحت تاثیر قرا م­ دهد. در این رابطه ادراک محیط بر چگونگی شکل گیری فعالیت­ ها درفضاها تاثیرگذار است. در رابطه با دریافت و تجربه فضا، کانتر عقیده دارد که هرگاه دریافت و تجربه یک مکان قابل تجزیه به اجزای قابل تشخیص باشد، دریافت و تجربه، خود، به مثابه واحد مرجعی برای درک و فهم رفتار می ­باشد( Canter D- 1983)

۱۴- عوامل مؤثر بر ادراک محیط به قرار زیر است:

۱-  شناخت ( مثل: نگرش، انگیزه، ارزش­ها، باورها و …)

۲- عوامل روان­شناختی ( مثل: ویژگی ­های شخصیت، سن، …)

۳- تاثیر تجربه و اطلاعات قبلی ( اطلاعات نمادی و سمبلیک)

۴- اعتبار اکولوژیک یا افتراقی ( با توجه به تفاوت ­های بین فرهنگی و جو محیط)

۵- خطاهای بینایی و اعتبار اکولوژیک ( در شیوه استنتاج، خطای مولر لایر، پونزو، متوازی الاضلاع ساندر و خطای افقی- عمودی دراعتبار اکولوژیک )

۶- تفاوت بین ادراک شیء و محیط ( که عوامل مؤثر درآن را به ۳ نوع عوامل فردی، فیزیکی و عوامل فرهنگی تقسیم می­ شود)

۷- شرایط محیط و سازگاری با آن

۸- اطلاعات فیزیکی محیط، طراحی و معماری آن ( اتلیسون، ۳۵، ۱۹۷۹)

در دیدگاه ادراکی نظریه ­هایی مطرح می­ شوند که د ر۴ گروه ذیل مورد ارزیابی قرار داده می­ گیرند:

۱- ترتیب نشانه­ ها

۲- تسهیلات محیط

۳- توجه به جنبه­ های زیبایی شناسی

۴- رابطه انسان و محیط ( گیفورد، ۱۱، ۱۳۸۷)

انسان به عنوان موجودی با قابلیت­ های ادراک حسی و عقلی و تاثیر پذیر از انگیزه ­ها و تجربیاتی درونی همچنین متاثر از داده­ های محیطی و واجد عکس ­العمل­ های معنایی و محتوایی( تشخیص، ارزیابی، ارزشگذاری) و ( رفتار نسبت به محیط) در نگرش از روانشناسی محیطی مورد توجه قرار گرفته است. که ادراک محیطی خوانده می­شود این دیدگاه  به دلیل تاکید برانسان و ویژگی­ های او، بررسی تعامل انسان و محیط و رهایی دید تک بعدی نسبت به انسان ( کارایی، رفتار فضایی و رفتار مبتنی بر بوم) بسیار مورد توجه معماران و شهرسازان بوده و هست.

۱۵- جمع­ بندی

مجتمع ­های تجاری ازجمله پدیده­­های نوین درتوسعه شهری دهه ­های اخیر هستند که درسطح شهر تهران نیز مورد توجه جدی قرار گرفته ­اند. چنین پدیده­ هایی درشهر دارای اثرات قابل توجه بوده و برای شناسایی اثرات و برنامه ­ریزی برای آنان، ضروری است ماهیت پدیده و انواع گونه­ های آن مورد تحلیل قرار گیرند. عناصر مهیج ازقبیل گنبدهای شیشه­ ای، اشیاء نورانی مخصوص، فواره­ها، چشم ­­اندازهای مختلف، پلکان­ هایی با طرح­های ویژه، پله برقی و آسانسورهای شیشه­ ای رمز موفقیت این مراکز هستند.

همچنین وجود طرح­های گرافیکی، علائم راهنما، پرچم ­ها، سمبل­ های مرکز خرید و انتخاب رنگ ازعناصر مهمی هستند. در ابعاد کالبدی، تعیین تعداد خرده فروشی­ ها و ضوابط فضای سبز، تعداد طبقات، موقعیت قرارگیری مجتمع تجاری در سطح تهران از جمله مواردی است که می ­بایست به ضوابط ساخت و ساز اضافه شود. آنچه بیان شد نه تنها مشکل مجتمع مورد بررسی، بلکه معضل بسیاری از مجتمع­ های تجاری درتهران است. در سطح شهر تهران مجتمع ­­های تجاری بسیاری ساخته شده و یا درحال ساخت هستند که با اصول، معیارها و شاخص­های نظری و علمی مانند آنچه که در پژوهش حاضر مطرح شدند، فاصله داشته و ضروری است تمهیدات لازم اندیشیده شوند.

ماخذ:

آرنهایم، رودولف، ۱۳۹۱، هنر و ادراک بصری، اخگر، مجید، چاپ چهارم، انتشارات سمت.

آلتمن، ایروین، ۱۳۹۰، محیط و رفتار اجتماعی، نمازیان، علی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه بهشتی.

آنوین، سیمون، ۱۳۸۶، معماری تحلیلی، ۱۳۸۶، احمدی نژاد، محمد، چاپ دوم، تهران، نشر خاک.

پاکزاد، جهانشاه، ۱۳۹۱، الفبای روانشناسی محیط برای طراحان، چاپ اول، انتشارات آرمانشهر.

پالاسما، یوهانی، ۱۳۹۰، معماری و ادراک حسی، قدس، رامین، چاپ اول، انتشارات گنج هنر.

پورجعفر، محمدرضا، محمودی نژاد، هادی، (۱۳۸۸). طراحی شهری و سرمایه اجتماعی درفضاهای شهری؛ انتشارات هله، چاپ اول.

نژاد ابراهیمی احد، قره بگلو مینو، فرشچیان امیرحسین(۱۳۹۵). مبانی فکری شکل گیری مکان تعاملات اجتماعی از منظر اندیشه اسلامی. فیروزه اسلام- پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی.

صالحی وانانی، محمدرضا، (۱۳۹۵)، نقش فضاهای عمومی د رشکل گیری تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری، کنفرانس سالانه علمی- تخصصی عمران، معماری، شهرسازی و علوم جغرافیا د رایران باستان و معاصر، تهران، مؤسسه فراز اندیشان دانش بین الملل.

مدنی پور، علی، (۱۳۸۷). جامعه مدنی و حیات شهری، مجله هنرهای زیبا، شماره ۷. تهران.

تبریزی، امید، مختاباد امرئی، مصطفی، ( ۱۳۹۳). اثرات طراحی فضاهای شهری و معماری جمع گرا بر تعاملات و ارتباطات اجتماعی، ماهنامه مدیریت شهری شماره ۳۷.

لنگ، جان، (۱۳۸۵). طراحی شهری، ترجمه سید حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران.

لنگ، جان، (۱۳۷۹). آفرینش نظریه های معماری، ترجمه علیرضا عینی فر،  انتشارات دانشگاه تهران.

عزیزی، محمد مهدی، اسدس، رضا، (۱۳۹۶). تحلیلی بر ریخت شناسی مجتمعهای تجاری، فصلنامه مطالعات شهری، شماره بیست و چهار.

غیبی، داریوش، نظررشیدی، لیلا، (۱۳۹۴). نقش قرارگاه های رفتاری د رارتقاء تعاملات اجتماعی مجتمع های تجاری، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، مؤسسه عالی علوم و فن آوری خوارزمی، شیراز.

New man- Oscar- 1996- “crang defensible space” -institute of community design analysis

 carmona. M(2003) public places- urban space- Architectural press