در این مطلب افتخار این را داریم تا از برخی بانوان بزرگواری که در مسیر آموزش و ترویج قرآن در شهر دارالمؤمنین خوی نقش بسیار موثری را ایفا نموده اند، یادی بکنیم. برای تهیه این مقاله به قلم شیوای خانم فاطمه زریاب به نگارش درآمده است، را تقدیم حضورتان می نماییم که امید است مورد توجه شما عزیزان واقع گردد.
حدود یک قرن پیش در شهر خوی، کمتر دختر بچه ای توفیق سواد آموزی و رفتن به مدرسه را داشت. اما حتی متعصب ترین خانوادهها نیز با آموزش دخترانشان مخالفتی نداشتند.
معمولا در خانواده های فهیم که دستشان به دهنشان میرسید، دختران در خانه ها با بوستان، گلستان و قرآن آشنا می شدند و هر چند سواد کلاسیک نداشتند، اما نسبت به بسیاری از باسوادان امروز باسوادتر بودند. وجود بانوان مکتب دار و قاریان قرآن در آن دوره می تواند شاخصهای برای اثبات این موضوع باشد.
قدیمی ترین نامی که از این گروه در حافظه ها موجود است و مرحوم دکتر عباس زریاب خویی در زندگینامه خود به آن اشاره کرده، بانویی به نام ملا کبری است که متاسفانه نام کامل ایشان در جایی ثبت نشده است. ظاهراً وی فعالیت خود را قبل از قرن چهاردهم شمسی آغاز کرده است. هنوز هم میان بانوان میانسال خویی کسانی را می توان یافت که توسط این قاری آموزش دیده اند. وی سال های طولانی به آموزش اشتغال داشته است. روحش شاد.
ملاسکینه خانم بصیری و ملاسکینه خانم آغاجانپور دو تن از مکتب داران و قاریان قدیمی خوی هستند. منطقه فعالیت خانم بصیری کوچه آقاسی و منطقه فعالیت خانم آغاجانپور کوچه نوراله خان و مسجد بزرگ نوراله خان بود.
فرزندان چندی از روحانیون طراز اول و مداحان بنام خوی در مکتب ملاسکینه بصیری به تعلم پرداخته اند، از جمله فرزندان مرحومان: حاج میر جعفر مرقاتی، حاج سید علی کبیری و حاج سید محمد موسوی ملکی. ایشان متولد سال ۱۲۸۰ هجری شمسی بوده و در سال ۱۳۴۹ دار فانی را وداع گفتند. روانش شاد و قرین رحمت باد.
یکی دیگر از بانوان مکتب دار خوی که قرآن را آموزش می داد، مرحومه مروارید نجمی خوییاست که از زمان کودکی به امر یادگیری قرآن اهتمام می ورزید.
او بعدها درمنزل مسکونی خود در بن بست دوهچی ( کوچه توتلو) به کار آموزش قرآن پرداخته و سپس در مسجد قاری واقع در سویودلوی بزرگ( خیابان سینا) به کارش ادامه داد. گاهی نیز برای تدریس خصوصی به منازل آشنایانی میرفت که میانه خوشی با خروج همسرانشان از خانه نداشتند. وی تمام عمر خود را به تعلیم و تعلم قرآن مشغول بود. روانش شاد.
از دیگر زنان خویی که عنوان ملایی داشت، ملا مریم رضا اوغلی است که متأخرتر از دیگران است و بین شاگردان ایشان جوان ترها نیز جای دارند.
او نیز به تعلیم به سبک قدیم می پرداخت. محل فعالیت وی مسجد داش آغلیان بود. وی تا آخر عمر مجرد بود. روحش شاد و با قرآن محشور باد.
به تحقیق یکی از مس نترین قاریان قرآن خوی درحال حاضر حاجیه خانم فتاحی(سید خانم) دختر آقا میرفتاح فتاحی صاحب مقبره و تکیه ممیش خان و همسر مرحوم آقا میرستار کبیری است. وی تا همین اواخر در منزل شخصی خود واقع درشهانق به تعلیم قرآن مشغول بود.
ایشان از محبوبیت خاصی میان اطرافیان برخوردارند. خداوند سلامتی و عمر با عزت به ایشان عطا فرماید.
مرحلهای تازه در فعالیتهای قرآنی
تقریبا ۶۰ سال پیش، فعالیت قرآنی بانوان خویی وارد مرحله دیگری فراتر از مکتب داری و آموزش روخوانی و روانخوانی قران می شود. کمکم بانوان خویی علاوه بر قرائت قران به آموزش معنای آیات می پردازند. یکی از پیشگامان این سلسله، خانم اکرم الملوک فتحی است که در خانه مسکونی خود واقع در کوچه توتلو مجلس قرائت قرآن برپا می کرد و روزهای دوشنبه هرهفته، مشتاقان برای آموزش قرآن و معنای آن به منزل ایشان میرفتند. کسانی که توفیق شرکت در مجالس ایشان را داشتند، از اخلاق نیکوی وی بسیار سخن میگویند. بعد از او، مساجد شاهد فعالیت بانوان خویی در زمینه قرائت قرآن بودند. این مجالس گاهی توسط بانوان قاری و گاهی تحت نظارت روحانیون اداره می شد.
حاجیه عارفه مهریزاده (اخروی) در مسجد امین الله، حاجیه صدیقه رأفتی درمسجدالنبی( چای) و مسجد قاری، حاجیه غدیره علیزادگان( واعظی) در مسجد داش آغلیان، حاجیه خانم عزیزه حافظی( شاکری) در مسجد شعبان، حاجیه معصومه خوشزبان( خسروی) درمسجد والی و حاجیه فضه ایراننژاد( نفیسی) درمسجد داش آغلیان، تعدادی از متقدمان این عرصه هستند که همگی به رحمت خدا پیوسته اند.
این عده کار آموزش قرآن را قربهالیالله انجام میدادند و چشم داشت مادی نداشتند. روحشان شاد و قرآن شفیعشان باد.
درحال حاضر، تعداد بانوان جلسهای( قاریانی که اکیپی برای خود دارند) که برای اجرای مجالس قرائت قرآن به منازل افراد دعوت می شوند، بسیار زیاد است. درکنار قاریان قرآن، جمعی دیگر که بیشتر به جنبه تجاری موضوع توجه دارند، برای شرکت در مجالس ختم یا مراثی و مداحی دعوت می شوند که غالبا صدای خوشی دارند، اما بعضاً قرائت درستی ندارند. تعداد این افراد خیلی زیاد شده و لازم است مسئولان سرو سامانی به وضع آنان بدهند.
کلاسهایی به سبک جدید
در مسیر تکامل قرائت بانوان، حدود ۴۰ سال پیش خوی وارد مرحله تازهای شد؛ مرحلهای به مراتب بالاتر از پیش. در سال ۱۳۵۴ کلاسهای آموزش قرآن در منزل مرحوم مهندس احمد شکرزاده توسط همسر ایشان حاجیه خانم فاطمه انصاریان برپا شد.
خانم انصاریان در سال ۱۳۳۱ در شهرستان خوی به دنیا آمد. در سال ۱۳۴۹ وارد رشته روانشناسی شد و در سال ۵۳ این رشته را به اتمام رساند. پس از ازدواج با مهندس شکرزاده به خوی آمد و فعالیت قرآنی خود را آغاز کرد.
پس از وقفه ای که درسال ۵۷ در کلاس های ایشان پیش آمد، مجددا کلاس هایشان دایر شد. نه تنها سنت نیکوی قربهالیالله در تمام سالهای فعالیت ایشان بر کارشان حاکم بوده، بلکه دراین سالها تا حد توان به رفع مشکلات مادی و معنوی نیازمندان پرداخته و جزو معدود کسانی است که قرآن زینت بخش اخلاق و روح و روانش شده و دانایی درایشان به مرحله دارایی رسیده است.
لازم به ذکر است که در تمامی این مراحل مرحوم شکرزاده همراه، یار و یاور و راهنمای همسرشان بود. روانش شاد باد.
کلاس های خانم انصاریان از سال ۱۳۶۷ با اجازه مرحوم شیخ جلیل هنرور در مسجد بالا واقع در کوچه نورالله خان برپا شد و تا سال ۷۶ که وی از خوی رفت، ادامه داشت.
از سال ۷۱ توفیق حضور در این کلاس ها را داشتم. مدیریت زمان و تقسیم بندی وظایف میان دوستان و شاگردان در اولین جلسه ورود، نظرم را جلب کرد. درنظر بگیرید کلاس آزاد از هر گروه سنی، با هربضاعت علمی از بیسواد و کمسواد گرفته تا لیسانس و بالاتر؛ و در این کلاس بتوانید در عرض ۲ ساعت همه را راضی کنید. در آن سالها شاگردان یا اجازه دهید بگویم طلبه ها، هم قرآن را حفظ می کردند، هم با تجوید و روخوانی و روانخوانی قرآن آشنا می شدند، هم تعلیم زبان عربی میدیدند و هم خانم انصاریان تفسیر آیات را در سطح تفسیر نمونه و المیزان بیان می کرد؛ کلاسی با بازدهی بالا. خانم انصاریان بعدها حتی به تدریس صحیفه سجادیه نیز در این جلسات اهتمام ورزید.
خدمت ایشان به شهرستان خوی و بانوان خویی از دید هیچکس پنهان نیست و همه وامدار ایشان در زمینه آموزش قرآن هستند. در طی این سالها مراسم دعای ندبه در کنار کلاس های قرآن هر هفته برگزار و علاوه بر آن، در مناسبت های مذهبی مراسمی در مسجد برپا می شد.
در این مجالس با ذکر احادیث و سخنرانی، مقام اهل بیت، اهمیت ولایت و جدایی ناپذیر بودن آن از قرآن یادآوری می شد. بدین ترتیب، خدمتی دیگر در کنار آموزش و قرائت قرآن ارائه می شد و شهد شیرین ولایت و لذت پیروی از اهل بیت کام مستمعان را شیرین می کرد. ایشان پایه گذار طریقه نوین آموزش قرائت قرآن در خوی هستند. عمرشان پابرجا و توفیقشان مستدام باد.
هم اکنون، با وجود حوزه علمیه خواهران، دانشکده علوم قرآنی و دانشکده الهیات و معارف اسلامی، تعداد زیادی از دختران خویی، قرآن را با روش کاملا علمی و در سطح بالا فرا می گیرند.
پایان نامه های دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشجویان الهیات می تواند به عنوان تألیفات باارزش بانوان خویی به چاپ برسد و در دسترس عموم مردم قرار گیرد.
با آرزوی توفیق برای همه بانوان اهل قرآن و شکر این که به همت بانوان، قرآن از کتابخانه ها و طاقچه ها به متن زندگی مردم وارد شود.
